کوکی چیست؟ شاید شما هم هنگام مرور وبسایتها با پیام‌هایی درباره پذیرش کوکیهای وب روبه‌رو شده باشید. کوکیهای وب بخشی از داده‌های مرورگر هستند که به ردگیری کاربر، بهبود تنظیمات حریم خصوصی و مدیریت تاریخچه وب کمک میکنند.
اما عملکرد کوکیها در واقع چیست و چگونه در وبسایتها و سرویس‌های آنلاین مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ در این مقاله به بررسی کاربرد کوکی در وبسایتها و اهمیت آن در امنیت داده می‌پردازیم و شما را با نحوه ذخیره‌سازی کوکیها آشنا خواهیم کرد. برای درک بهتر این موضوع، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
کوکی چیست؟
کوکی (Cookie) یک فایل کوچک متنی است که توسط وبسایتها روی دستگاه کاربر ذخیره می‌شود تا اطلاعاتی مانند داده‌های مرورگر و تنظیمات کاربری را ذخیره و مدیریت کند. جالب است بدانید نام کوکی وب (web cookie) از روی کوکیهای خوراکی گرفته شده است و دلیل این نام‌گذاری به ایده‌ی «به جا گذاشتن چیزی کوچک و قابل شناسایی» برمی‌گردد.
وقتی کاربری از یک سایت بازدید میکند، وب‌سایت ممکن است یک کوکی در مرورگر او ایجاد کند تا در مراجعات بعدی، اطلاعات مربوط به او را به یاد داشته باشد. این فایل‌ها می‌توانند اطلاعاتی نظیر تنظیمات شخصی‌سازی، داده‌های مرورگر، تاریخچه وب، اطلاعات کاربر و تنظیمات حریم خصوصی را شامل شوند.
به‌شکل کلی، کوکیهای وب به وبسایتها اجازه می‌دهند تجربه کاربری بهتری فراهم کنند و عملکرد کوکیها به گونه‌ای است که با ذخیره اطلاعات در دستگاه کاربر، نیاز به ورود مجدد یا تنظیم مجدد تنظیمات را کاهش می‌دهند.
کوکیها چگونه کار میکنند؟
زمانی که کاربر از یک وب‌سایت بازدید میکند، سایت میتواند با ایجاد یک کوکی در مرورگر او، برخی اطلاعات را ذخیره کند. نحوه کار کوکیها به این شکل است که هر کوکی شامل اطلاعاتی مانند شناسه کاربر، تنظیمات ترجیحی یا وضعیت ورود کاربر است. این فایل‌ها به مرورگر کاربر ارسال شده و ذخیره میشوند تا در مراجعات بعدی، مرورگر آنها را به وب‌سایت برگرداند.
این کاربرد کوکی در وبسایتها باعث می‌شود نیازی نباشد کاربر هر بار اطلاعات خود را مجددا وارد کند یا تغییرات خاصی را دوباره انجام دهد. برای مثال، یک فروشگاه آنلاین از این روش استفاده میکند تا محتویات سبد خرید شما را حتا پس از بستن مرورگر نیز به خاطر بسپارد.
کوکیها چه اطلاعاتی را ذخیره میکنند؟
کوکیها می‌توانند طیف گسترده‌ای از اطلاعات را بسته به نوع و هدف خود ذخیره کنند. برخی از مهم‌ترین اطلاعاتی که کوکیهای وب ذخیره میکنند شامل موارد زیر است:
1. شناسه کاربر
برای شناسایی کاربر و ارایه تجربه کاربری شخصی‌سازی شده، مانند نمایش نام کاربر در صفحه یا حفظ وضعیت ورود.
2. تنظیمات ترجیحی
اطلاعاتی مانند زبان، قالب نمایش و دیگر تنظیمات کاربر در سایت که تجربه‌ای منطبق با نیاز او فراهم میکند.
3. داده‌های مرورگر
اطلاعاتی که به وبسایتها کمک میکند تا با مرورگر و دستگاه کاربر تطبیق یابند، مانند نوع مرورگر و سیستم عامل.
4. تاریخچه وب
برخی از کوکیها اطلاعات مربوط به صفحات بازدید شده را ذخیره میکنند تا محتوای مورد علاقه کاربر را بهتر پیشنهاد دهند.
5. سبد خرید و سفارشات
در فروشگاه‌های آنلاین، کوکیها به کاربران کمک میکنند که سبد خرید خود را حفظ کرده و به‌راحتی فرآیند خرید را تکمیل کنند.
6. اطلاعات ورود
برای کاربرانی که مایلند اطلاعات ورودشان به خاطر سپرده شود، کوکیها می‌توانند اطلاعات رمزنگاری‌شده مربوط به نام کاربری و رمز عبور را ذخیره کنند.
7. ردگیری کاربر
برخی کوکیها برای ردگیری کاربر به‌کار می‌روند تا فعالیت‌های او را در سایت یا در شبکه‌های تبلیغاتی بررسی کرده و برای او تبلیغات هدفمند ارایه دهند.
به‌شکل کلی، این داده‌ها به منظور بهبود کاربرد کوکی در وبسایتها و افزایش رضایت کاربر ذخیره میشوند، اما همواره امنیت داده اهمیت بسیاری دارد. به همین دلیل، کاربر میتواند با تنظیمات حریم خصوصی و حذف کوکیها، این داده‌ها را مدیریت کند و تصمیم بگیرد که کدام کوکیها را نگه دارد و کدام را حذف کند.
انواع کوکیهای وب چیست؟
کوکیها به دسته‌های مختلفی تقسیم میشوند که هر یک کاربرد خاص خود را دارند:
1. کوکیهای موقت یا نشست (Session Cookies)
به‌شکل موقت در مرورگر ذخیره میشوند و پس از بسته‌شدن مرورگر حذف می‌گردند؛ مانند نگه‌داری اطلاعات سبد خرید.
2. کوکیهای همیشگی یا پایدار (Persistent Cookies)
تا زمان معینی در دستگاه باقی می‌مانند و برای ذخیره تنظیمات کاربر، مثل اطلاعات ورود، استفاده میشوند.
3. کوکیهای شخص ثالث (Third-Party Cookies)
توسط دامنه‌های غیر از سایت اصلی برای ردگیری کاربر و نمایش تبلیغات هدفمند ایجاد میشوند.
4. کوکیهای امن (Secure Cookies)
تنها در ارتباطات رمزگذاری‌شده (HTTPS) استفاده میشوند تا امنیت داده را افزایش دهند. در اینجا می‌توانید بیش‌تر درباره تفاوت HTTP و HTTPS بخوانید تا بدانید که HTTPS چیست و چرا اهمیت دارد.
5. کوکیهای HttpOnly
تنها از سمت سرور قابل‌دسترسی هستند و به محافظت از اطلاعات حساس کاربر کمک میکنند.
6. کوکیهای عملکردی یا تحلیلی (Performance Cookies)
داده‌های آماری از رفتار کاربر در سایت جمع‌آوری میکنند و به بهبود عملکرد سایت کمک می‌نمایند.
7. کوکیهای تبلیغاتی (Advertising Cookies)
برای نمایش تبلیغات متناسب با علایق کاربر و افزایش نرخ بازدید و کلیک به‌کار می‌روند.
هر کدام از این کوکیهای وب تاثیر خاصی بر اطلاعات کاربر و حریم خصوصی او دارند.
چرا وبسایتها از کوکی استفاده میکنند؟
وبسایتها به دلایل مختلفی از کوکیها در مرورگر استفاده میکنند تا تجربه کاربری را بهینه و اطلاعات لازم برای ارایه خدمات بهتر را جمع‌آوری کنند. یکی از کاربردهای کوکیها، افزایش سرعت بارگذاری صفحات در بازدیدهای بعدی است. مشابه نقش یک سی دی ان (CDN) که به بهبود سرعت بارگذاری کمک میکند. در ادامه، به مهم‌ترین کاربردهای کوکیها در وبسایتها اشاره می‌کنیم:
- بهبود تجربه کاربری
- مدیریت اطلاعات ورود
- شخصی‌سازی محتوا
- ردگیری و تحلیل رفتار کاربر
- نمایش تبلیغات هدفمند
- افزایش امنیت داده
- بهبود سرعت بارگذاری صفحات
- مدیریت سبد خرید و سفارشات
آیا کوکیها خطرناک هستند؟
پرسش کوکی چیست و آیا این فایل‌ها می‌توانند خطراتی برای کاربران ایجاد کنند، یکی از نگرانی‌های رایج در سطح اینترنت است. به‌شکل کلی، کوکیها در مرورگر به خودی خود خطرناک نیستند، زیرا تنها حاوی اطلاعات متنی هستند و نمی‌توانند برنامه‌ای اجرا کنند یا به اطلاعات سیستم دسترسی داشته باشند. اما ردگیری کاربر، اطلاعات کاربر و امنیت داده از جمله موضوعاتی هستند که ممکن است با استفاده نادرست از کوکیها به خطر بیفتند.
برخی از ریسک‌های احتمالی استفاده از کوکیها شامل موارد زیر است:
1. حریم خصوصی کاربر
برخی از کوکیهای شخص ثالث برای ردگیری کاربر در سراسر اینترنت استفاده میشوند و ممکن است حریم خصوصی او را نقض کنند.
2. حملات سایبری و سرقت اطلاعات
در صورت رعایت نکردن نکات امنیتی، کوکیها می‌توانند در معرض حملات سایبری مانند سرقت کوکی (Cookie Hijacking) یا حملات میان‌راهی (Man-in-the-Middle) قرار بگیرند. در چنین شرایطی، هکرها می‌توانند اطلاعات کوکیها را سرقت کنند و از آنها برای ورود به حساب کاربری افراد یا دسترسی به اطلاعات حساس استفاده کنند.
3. تجمیع اطلاعات کاربر
برخی از وبسایتها می‌توانند با جمع‌آوری داده‌های تاریخچه وب و علایق کاربر، پروفایل‌هایی از رفتار آنلاین او ایجاد کنند.
همان‌طور که در بخش‌های قبل اشاره شد، برای مقابله با این خطرات، کاربران می‌توانند از تنظیمات کوکی برای کنترل کوکیها و حتا حذف کوکیها استفاده کنند.
چگونه کوکیها را مدیریت کنیم؟
مدیریت کوکیها در مرورگر به کاربران این امکان را می‌دهد تا دسترسی وبسایتها به اطلاعات خود را کنترل کنند و تنظیمات حریم خصوصی خود را بهینه‌سازی نمایند. در اینجا، نحوه مدیریت کوکیها در مرورگرهای معروف آورده شده است:
آموزش مدیریت کوکیها در مرورگر کروم (Chrome)
- وارد Settings (تنظیمات) شوید.
- در بخش Privacy and Security (حریم خصوصی و امنیت)، Cookies and other site data (کوکیها و داده‌های سایت‌های دیگر) را انتخاب کنید.
- در این بخش، گزینه‌های مختلفی مانند «بلاک کردن تمام کوکیها»، «بلاک کردن کوکیهای شخص ثالث» یا «اجازه به کوکیها» برای شما فراهم شده است.
- شما می‌توانید تنظیمات را به دلخواه تغییر دهید یا وب‌سایت‌های خاصی را برای ذخیره‌سازی کوکیها در لیست مجاز یا مسدود شده قرار دهید.
آموزش مدیریت کوکیها در مرورگر فایرفاکس (Firefox)
- از طریق منوی اصلی وارد Settings (تنظیمات) شوید.
- به بخش Privacy & Security (حریم خصوصی و امنیت) بروید.
- در قسمت Cookies and Site Data (کوکیها و داده‌های سایت)، می‌توانید سطح حفاظت را مشخص کنید؛ گزینه‌هایی مانند «استاندارد»، «محافظت قوی» و «سفارشی» در دسترس هستند.
- برای تنظیم دقیق‌تر، می‌توانید ردگیری کاربر را غیرفعال کرده یا فقط اجازه کوکیهای ضروری را بدهید.
آموزش مدیریت کوکیها در مرورگر مایکروسافت اج (Microsoft Edge)
- به Settings (تنظیمات) بروید و سپس Privacy, search, and services (حریم خصوصی، جست‌و‌جو و خدمات) را انتخاب کنید.
- در بخش Tracking prevention (پیشگیری از ردگیری)، سه سطح مختلف برای حفاظت از حریم خصوصی در دسترس هستند: «پایه»، «متعادل» و «قوی».
- در قسمت Cookies and site permissions می‌توانید تعیین کنید که کدام وبسایتها اجازه دسترسی به کوکیها را دارند یا این‌که کوکیهای شخص ثالث را مسدود کنید.
آموزش مدیریت کوکیها در مرورگر سافاری (Safari) مک
- در مک، از طریق منوی Safari وارد Preferences (ترجیحات) شوید و به بخش Privacy (حریم خصوصی) بروید.
- گزینه Block all cookies (بلاک کردن همه کوکیها) برای مسدود کردن تمامی کوکیها در دسترس است.
- همچنین می‌توانید ردگیری وبسایتها را محدود کنید و کوکیهای شخص ثالث را غیرفعال کنید تا از داده‌های مرورگر خود بیش‌تر محافظت کنید.
با این تنظیمات، کاربران می‌توانند سطح دسترسی کوکیها را کنترل کنند و از ذخیره اطلاعات ناخواسته توسط وبسایتها جلوگیری نمایند.
چگونه کوکیها را حذف کنیم؟
حذف کوکیها و داده‌های مرورگر به کاربران اجازه می‌دهد اطلاعات ذخیره‌شده‌ای که ممکن است برای حریم خصوصی یا فضای ذخیره مزاحم باشند، پاک کنند. مراحل حذف کوکیها در مرورگرهای اصلی به شرح زیر است:
آموزش حذف کوکی در مرورگر گوگل کروم (Google Chrome)
- روی سه نقطه‌ی بالا در گوشه سمت راست مرورگر کلیک کنید و به قسمت Settings (تنظیمات) بروید.
- به پایین اسکرول کنید و Privacy and Security (حریم خصوصی و امنیت) را انتخاب کنید.
- گزینه Clear browsing data (پاک کردن داده‌های مرور) را انتخاب کرده و تیک Cookies and other site data (کوکیها و داده‌های سایت‌های دیگر) را بزنید.
- سپس روی Clear data (پاک کردن داده‌ها) کلیک کنید.
آموزش حذف کوکی در مرورگر فایرفاکس (Firefox)
- روی سه خط در گوشه بالا سمت راست کلیک کرده و Settings (تنظیمات) را انتخاب کنید.
- به بخش Privacy & Security (حریم خصوصی و امنیت) بروید.
- در قسمت Cookies and Site Data (کوکیها و داده‌های سایت)، گزینه Clear Data (پاک کردن داده‌ها) را انتخاب کرده و Cookies را تیک بزنید.
- سپس روی Clear کلیک کنید تا کوکیها حذف شوند.
آموزش حذف کوکی در مرورگر مایکروسافت اج (Microsoft Edge)
- روی سه نقطه‌ی بالا در گوشه سمت راست کلیک کرده و به Settings (تنظیمات) بروید.
- Privacy, search, and services (حریم خصوصی، جست‌و‌جو و خدمات) را انتخاب کنید.
- به قسمت Clear browsing data بروید و روی Choose what to clear (انتخاب مواردی که باید پاک شوند) کلیک کنید.
- گزینه Cookies and other site data را انتخاب کنید و سپس روی Clear now کلیک کنید.
آموزش حذف کوکی در مرورگر سافاری (Safari) مک
- Safari را باز کنید و از منو Preferences (ترجیحات) را انتخاب کنید.
- به بخش Privacy (حریم خصوصی) بروید.
- گزینه Manage Website Data (مدیریت داده‌های سایت) را انتخاب کنید و سپس Remove All (حذف همه) را بزنید تا تمامی کوکیها حذف شوند.
حذف کوکیها میتواند دسترسی به اطلاعات ورود، تنظیمات و داده‌های شخصی‌سازی‌شده را برای برخی وبسایتها حذف کند، بنابراین توصیه می‌شود تنها در صورت لزوم کوکیها را پاک کنید.
کوکیها در مقایسه با دیگر تکنولوژی‌ها
دیدیم که کوکیها یکی از پرکاربردترین ابزارهای ذخیره‌سازی اطلاعات در مرورگرها هستند که به وبسایتها امکان می‌دهند تا اطلاعات کاربر و ترجیحات او را برای بهبود تجربه کاربری ذخیره کنند. در مقایسه با کوکیها، لوکال استوریج (Local Storage) و سشن استوریج (Session Storage) در HTML5 معرفی شده‌اند که هرچند داده‌ها را در مرورگر نگه می‌دارند، اما به سرور ارسال نمی‌شوند. لوکال استوریج به کاربر اجازه می‌دهد داده‌ها را برای مدت طولانی نگه‌داری کند، در حالی که سشن استوریج با بسته شدن تب مرورگر حذف می‌شود. به این ترتیب هر دو گزینه نسبت به کوکیها امنیت بیش‌تری در تنظیمات حریم خصوصی ایجاد میکنند.
فینگر پرینتینگ مرورگر (Browser Fingerprinting) و وب بیکنز (Web Beacons) نیز تکنولوژی‌های دیگری هستند که بدون ذخیره مستقیم اطلاعات در مرورگر، برای ردگیری کاربر به کار می‌روند. این روش‌ها با تحلیل ویژگی‌های مرورگر و تعاملات کاربر، می‌توانند رفتار او را شناسایی کنند و برخلاف کوکیها، تشخیص و حذف آنها دشوارتر است. همچنین، سوپرکوکی‌ها (Supercookies) که در سطح شبکه و خارج از مرورگر ذخیره میشوند، تقریبن غیرقابل حذف هستند و برای شناسایی دقیق‌تر کاربران به کار می‌روند.
اگر به دنیای تکنولوژی و مفاهیم مرتبط با عملکرد اینترنت علاقه‌مندید، پیشنهاد می‌کنم بلاگ پینگ چیست را نیز بخوانید.
نتیجه‌گیری
درک نحوه کار کوکیها و مدیریت آنها میتواند به شما کنترل بیش‌تری بر حریم خصوصی و امنیت شما در فضای آنلاین بدهد. با آگاهی از این‌که چه نوع اطلاعاتی در کوکیها ذخیره می‌شود و چطور میتوان آنها را مدیریت کرد، می‌توانید تجربه‌ای بهینه، ایمن و مطابق با نیازهای خود داشته باشید. با بررسی و تنظیم تنظیمات حریم خصوصی و کوکیها در مرورگر، نه تنها می‌توانید از مزایای این ابزار بهره‌مند شوید، بلکه حریم خصوصی خود را نیز حفظ کنید و به‌شکل موثر در برابر تهدیدات احتمالی حفاظت شوید.
